NIEUWE INZICHTEN IN HET WEGEN VAN RISICO’S

Een klein risico kan grote gevolgen hebben. Bij het maken van de RI&E wordt na de inventarisatie van de gevaren vastgesteld of deze tot risico's kunnen leiden. Van deze risico's wordt de grootte bepaald omdat niet alle risico’s even groot zullen zijn en direct om actie vragen. Het bepalen van de grootte van de risico’s is het uitvoeren van de evaluatie zoals in de risico-inventarisatie en -evaluatie wordt bedoeld. Er wordt immers een waarde (value) toegekend aan de grootte van het risico: de risico-evaluatie.

Dit is een cruciale stap. Immers, wanneer een te lage risicoscore wordt toegekend, wordt ten onrechte aangeduid dat de situatie relatief veilig is. Het gevolg hiervan kan zijn dat er geen maatregelen genomen worden en dat de risicovolle situatie blijft bestaan. 
Wanneer een te hoge risicoscore wordt toegekend, worden maatregelen genomen die eigenlijk niet nodig zijn en wordt het bedrijf onnodig op kosten gejaagd. Kosten die beter besteed hadden kunnen worden bij het aanpakken van echte grote risico’s. 

Verschil wordt gemaakt in:
•    Concrete werkplekrisico’s
•    Wettelijke zaken
•    Beleidszaken

Weging van concrete werkplekrisico’s 
Voor het schatten van de grootte van concrete werkplekrisico’s wordt vaak met zogenaamde rankingssystemen of weegsystemen gewerkt, zoals de methode van Kinney & Wiruth, de methode van Fine, het nomogram van Henstra of de risicograaf. Op basis van een concreet omschreven waarschijnlijk scenario (begin gebeurtenis, vervolggebeurtenissen plus eindgebeurtenis met letsel of schede) wordt aan de hand van de grootte van het effect, de waarschijnlijkheid van het optreden van dat scenario (inclusief het eindeffect) en de blootstelling de risicogrootte bepaald in groot, midden of klein. 

Wettelijke voorschriften
Deze wegingsbenadering zou echter niet altijd zo kunnen worden toegepast. Voor wetsartikelen met minimumvoorschriften waar de Arbowet verwijst naar bijvoorbeeld het Arbobesluit, zou eigenlijk direct actie moeten worden ondernomen (de deterministische werkwijze). De wetsartikelen met minimumvoorschriften staan niet toe dat er met kansen wordt gewerkt en er op basis van een risicoweging bepaalde activiteiten pas na langere tijd volgens een plan van aanpak gefaseerd worden uitgevoerd. Maar wat te doen als er toch veel wettelijke voorschriften nog niet goed worden  nagekomen? Niet alles kan tegelijkertijd worden gedaan. Een weging in grootte is dan toch gewenst. 
Op basis van de wet kan dan een ranking worden aangebracht in Groot, Midden en Klein. Met de index w erachter wordt dan aangegeven dat het om een overtreding van een wettelijk voorschrift gaat. 

Gw      Een overtreding van een wettelijke bepaling, waarbij sprake is een zware overtreding (ZO) of een ernstige overtreding.

Mw      Een overtreding van een wettelijke bepaling waarvoor direct een bestuurlijke boete kan worden gegeven: ODB: overtreding directe boete. Overtredingen die de directe aanleiding zijn geweest voor een arbeidsongeval vallen ook onder deze categorie.

Kw       Een overige overtreding (OO), waarvoor eerst een waarschuwing wordt gegeven of een eis wordt gesteld en pas in tweede instantie, nadat is geconstateerd dat de betreffende tekortkoming niet is opgeheven, wordt overgegaan tot boeteoplegging.

Aan de overtredingen zijn boetebedragen gekoppeld. In de Staatscourant 24962 is het SZW-besluit  over de Beleidsregel boeteoplegging arbeidsomstandighedenwetgeving gepubliceerd. 

Beleidszaken
Ook voor beleids- en organisatorische zaken (hierna aangeduid als beleidszaken) kunnen de rankingsmethoden niet worden toegepast omdat er geen sprake is van concrete scenario’s. 
Beleidszaken kunnen ook worden gezien als de organisatorische zaken die binnen het bedrijf goed geregeld moeten zijn om te voorkomen dat op de werkplekken concrete risico’s ontstaan. Voorbeelden van beleidszaken zijn: taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden (en middelen); arbo bij inkoop; structureel onderhoud; inwerken nieuwe medewerkers; voorlichting en onderricht; toezicht; procedures enz. 

Om aan deze zaken toch een classificatie toe te kennen, kan onderstaande indeling in Groot, Midden en Klein (met de index b van beleid erbij) worden gehanteerd.
Gb    Beleid ontbreekt of is geheel niet geïmplementeerd.
Mb    Beleid is beperkt aanwezig of nog maar beperkt geïmplementeerd.
Kb    Beleid is wel aanwezig, maar nog niet helemaal geïmplementeerd, verbeteringen zijn mogelijk.

Samenvattend
Op basis van de boven beschreven klassen kunnen dan de volgende schema’s worden gehanteerd.

Vaak kan ook worden volstaan met G, M en K voor concrete werkplekrisico’s en de aanduiding B erbij als het om eer grote afwijking van het beleid gaat (of als er helemaal geen beleid is) en een W als het om een zware wettelijke overtreding gaat. 

Resultaat
Met zo’n genuanceerd beeld waarin gedifferentieerd wordt in concrete, wettelijke en beleidszaken, zouden veel onplezierige situaties van de afgelopen jaren niet hebben plaatsgevonden. Dit zijn situaties waarbij op basis van de weging van het concrete werkplekrisico door de arboprofessional op een zeer klein risico was uitgekomen en vervolgens het bedrijf bij een ongeval met een zeer grote boete en schadeclaim werd geconfronteerd. 

Voorbeeld
Bij een machine ontbreekt een afscherming voor bewegende delen. Omdat de machine slechts sporadisch en dan nog slechts korte tijd wordt gebruikt (dus zeer kleine factor B blootstelling), werd op een zeer klein risicogetal uitgekomen (ondanks de mogelijke grote waarde van E). Vervolgens is geen actie op ondernomen: het is immers een klein risico. Er vindt een vervelend ongeval met de machine plaats waarbij een medewerker ernstig letsel oploopt. De Inspectie SZW treedt handhavend op. 
De werkgever dacht op basis van de RI&E juist keurig conform de regelgeving te hebben gehandeld, omdat er uit de ranking een klein risico naar voren kwam. Toch wordt het bedrijf zwaar beboet. Dit omdat het ontbreken van afscherming voor de bewegende delen van de machine als een zware overtreding wordt gezien. De gebruiksduur van de machine is daarin geen factor. 

Wanneer in de RI&E was aangegeven dat het weliswaar om een zeer klein concreet werkplekrisico ging, maar dat wel sprake is van een zware wettelijke overtreding, had de afweging van de bedrijfsleider wellicht anders geweest.